Kolejne postępowanie sądowe, jakie zazwyczaj czeka małżonków po orzeczeniu rozwodu, to postępowanie o podział majątku wspólnego. Przepisy wprawdzie pozwalają, żeby podział majątku dorobkowego nastąpił już w wyroku rozwodowym, jednak takie przypadki są niezwykle rzadkie. Wynika to najczęściej z tego, że małżonkowie po prostu nie potrafią się porozumieć w zakresie składu majątku wspólnego, jego wartości oraz sposobu podziału, w związku z czym konieczne staje się orzeczenie sądu.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, kiedy możliwy jest podział majątku wspólnego małżonków, przeczytaj artykuł: Kiedy można podzielić majątek wspólny małżonków?
Jak ustala się skład majątku wspólnego?
W sprawie o podział majątku między małżonkami skład majątku wspólnego ustala się według chwili ustania wspólności majątkowej, a jego wartości według stanu tego majątku oraz cen w chwili dokonywania podziału (tak m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2018 roku, sygn. akt III CZP 103/17).
Dla ustalenia składu majątku wspólnego kluczowy jest zatem moment ustania wspólności majątkowej między małżonkami, tj. czy wspólność majątkowa ustała dopiero w wyniku orzeczenia rozwodu między nimi czy ewentualnie ustała ona wcześniej (np. w wyniku umowy zawartej przez małżonków albo orzeczenia sądu o ustanowieniu rozdzielności majątkowej).
Jeśli małżonkowie przed rozwodem nie zawierali żadnej umowy znoszącej wspólność ustawową ani nie występowali o zniesienie jej przez sąd, to skład majątku wspólnego będzie ustalany na moment dokonywania podziału (a więc wydawania orzeczenia przez sąd). W innym przypadku będzie to dzień zniesienia między małżonkami wspólności majątkowej.
Przykładowo, jeśli małżonkowie w dniu 10.10.2015r. zawarli umowę w formie aktu notarialnego o zniesieniu między nimi wspólności majątkowej, a obecnie toczy się odrębne postępowanie o podział majątku wspólnego, to skład majątku wspólnego należy ustalić na dzień 10.10.2015r. a nie na chwilę obecną. A jeśli żadnej umowy majątkowej nie było ale np. 2016r. orzeczono rozwód między małżonkami, to skład majątku wspólnego będzie ustalany na 2016r. (gdyż orzeczenie rozwodu powoduje zniesienie rozdzielności majątkowej między małżonkami).
Co istotne, przez „stan” majątku wspólnego należy rozumieć przynależność określonych rzeczy i praw do tego majątku a nie ich właściwości (cechy, stan techniczny itp.). Jeśli zatem w powyższym przykładzie, w skład majątku wspólnego w dniu 10.10.2015r. wchodziła niezabudowana działka budowlana, a po 2015r. jeden z małżonków na tej działce wybudował dom za własne środki, to sąd ustali, że w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość zabudowana domem, mimo że w momencie ustania wspólności majątkowej na działce domu jeszcze nie było. Oczywiście małżonek, który wybudował dom, może żądać rozliczenia wszystkich nakładów na wybudowanie domu.
Sąd, niezależnie od stanowisk stron, ustala samodzielnie skład oraz wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi. Może zatem ustalić, że określony przedmiot wchodzi w skład majątku wspólnego nawet wówczas, gdy małżonkowie zgodnie twierdzą, że jest inaczej. W razie sporu o to, czy pewien przedmiot należy do majątku wspólnego, sąd może wydać tzw. postanowienie wstępne, rozstrzygające tę kwestię i od takie postanowienia każda ze stron może się następnie odwołać.
Jak ustala się wartość majątku wspólnego?
Wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi ustala się – jak wskazano powyżej – według stanu tego majątku i cen w chwili dokonywania podziału. A więc decyduje tutaj moment wydawania orzeczenia przez sąd. Sąd musi w istocie ocenić wartość każdego składnika majątku wspólnego, aby ustalić wartość całego majątku.
Jeśli małżonkowie są zgodni co do wartości określonego składnika, to sąd w zasadzie przyjmie deklarowaną wartość. Jednak w przypadku sporu sąd będzie musiał określić tą wartość samodzielnie. Takie spory mają miejsce najczęściej w przypadku ustalania wartości nieruchomości (domu, mieszkania) wchodzącej w skład majątku wspólnego.
Wówczas sąd w zasadzie zmuszony będzie powołać biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości, gdyż sąd nie jest w stanie tej wartości ustalić samodzielnie. Należy mieć na uwadze, że postępowania o podział majątku wspólnego często toczą się kilka lat. Jeśli więc opinia biegłego dot. wyceny nieruchomości wydana została np. 2 lata przed wydawaniem orzeczenia przez sąd, to z reguły konieczne będzie dokonanie aktualizacji wyceny nieruchomości.
Decydująca jest bowiem wartość nieruchomości w momencie dokonywania podziału. Również stan majątku (składnika tego majątku) uwzględnia się na moment dokonywania podziału, gdyż oczywistym jest, że np. dom wybudowany kilka lat temu w momencie dokonywania podziału może mieć mniejszą wartość, zwłaszcza jeśli nie był remontowany.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Proximo Opole