W jakich sytuacjach można podzielić majątek wspólny? Czy można podzielić majątek wspólny małżonków bez rozwodu? Takie pytania często zadają małżonkowie, którzy z jakichś powodów nie chcą składać pozwu o rozwód, a mimo to chcieliby podzielić swój majątek dorobkowy.
Majątek wspólny małżonków można podzielić dopiero po ustaniu wspólności ustawowej
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami ustawowa wspólność majątkowa, chyba że małżonkowie zawarli umowę majątkową (tzw. intercyzę) wyłączającą tą wspólność. Podział majątku małżeńskiego jest niedopuszczalny tak długo, jak długo istnieje między nimi wspólność ustawowa.
Zakaz ten wynika wprost z przepisu art. 35 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać tego, żeby majątek wspólny został podzielony. Niezależnie od powyższego, żaden z małżonków w trakcie obowiązywania wspólności majątkowej nie może rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
Wynika to z tego, że między małżonkami istnieje tzw. wspólność łączna (bezudziałowa), która powoduje, że jeśli jeden z małżonków chce przykładowo sprzedać samochód wchodzący do majątku wspólnego, to drugi małżonek musi wyrazić na to zgodę. Często więc małżonkowie, którzy rozstali się ze sobą, ale nie zdecydowali się na rozwód, mają problem z zarządzaniem i rozporządzaniem składnikami wchodzącymi w skład majątku wspólnego.
Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak ustala się skład i wartość majątku wspólnego, przeczytaj artykuł: Skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi po rozwodzie.
Czy można podzielić majątek wspólny małżonków w trakcie małżeństwa?
Skoro do tego, żeby majątek wspólny uległ podziałowi niezbędne jest uprzednie ustanie majątkowej wspólności ustawowej, to należy wskazać jakie zdarzenia prawne powodują ustanie tej wspólności.
Przede wszystkim małżonkowie mogą udać się do notariusza, aby zawrzeć umowę o zniesieniu między nimi ustroju majątkowej wspólności ustawowej. Jeśli to uczynią, wówczas możliwe będzie dokonanie podziału majątku dorobkowego nawet bez wszczynania sprawy rozwodowej.
Jeśli nie ma możliwości porozumienia się małżonków co do umownego ustanowienia między nimi rozdzielności majątkowej, to każdy z małżonków może wystąpić do sądu przeciwko drugiemu małżonkowi z żądaniem ustanowienia rozdzielności majątkowej. Jednak ustanowienie rozdzielności w takim przypadku jest możliwe jedynie z ważnych powodów.
Ważne powody występują, gdy istniejąca sytuacja prowadzi do naruszenia lub poważnego zagrożenia interesów majątkowych jednego z małżonków, a z reguły także dobra rodziny, jak również wówczas, gdy nieporozumienia między małżonkami uniemożliwiają lub znacznie utrudniają zarząd majątkiem wspólnym (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2000 r., II CKN 401/2000; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2003 r., IV CKN 1710/2000).
Przykładowo sytuacja taka może mieć miejsce, gdy między małżonkami nastąpił trwały oraz zupełny rozkład pożycia, tj. każdy z małżonków samodzielne gospodaruje swoimi dochodami i reguluje swoje zobowiązania, ewentualnie gdy jeden z małżonków roztrwania majątek lub popadł w długi. Jeśli sąd przychyli się do tego żądania, to rozdzielność majątkowa powstaje z dniem wskazanym w wyroku.
W końcu, zgodnie z przepisem art. 54 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Majątek wspólny małżonków z chwilą orzeczenia separacji ulega przekształceniu we współwłasność ułamkową, podlegającą „zniesieniu” przez podział majątku umowny lub sądowy.
Jak podzielić majątek wspólny po rozwodzie?
Orzeczenie rozwodu powoduje ustanie ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej i otwiera drogę do podziału majątku. Podziału tego małżonkowie mogą domagać się już w wyroku rozwodowym. Jednakże w przeważającej części przypadków postępowanie o podział majątku dorobkowego toczy się oddzielnie, po prawomocnym orzeczeniu rozwodu. Spowodowane jest to najczęściej tym, że nie ma zgody między małżonkami co do podziału majątku.
Ponadto prawomocny wyrok stwierdzający nieważność małżeństwa oraz orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków również powoduje ustanie majątkowej wspólności ustawowej i umożliwia dokonanie podziału majątku.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Proximo Opole