Czy kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony, który wykonywał służbowo także czynności konwojenta, ładowacza lub spedytora w odniesieniu do przewożonych towarów, ma prawo do wcześniejszej emerytury? Tak! W takim przypadku wcześniejsza emerytura dla kierowcy pojazdu ciężarowego jest możliwa. Taki wniosek wynika z uchwały Sądu Najwyższego podjętej w dniu 31 stycznia 2018r. (sygn. akt III UZP 8/17).
Wcześniejsza emerytura dla kierowcy za pracę w szczególnych warunkach
Jeśli pracownik, będący kierowcą samochodu ciężarowego o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony, wykaże 25 lat stażu wypracowanego przed dniem 1 stycznia 1999 r., w tym 15 lat pracy w warunkach szczególnych jako kierowca, to może starać się o przejście na wcześniejszą emeryturę. Zgodnie bowiem z przepisem art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym.
Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Wykaz tego rodzaju prac zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W wykazie A stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia w dziale VIII pozycja 2 znajduje się m.in. praca kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.
Czym jest „praca kierowcy”?
Jednakże nie sprecyzowano co właściwie oznacza „praca kierowców”, w związku z czym w praktyczne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jak i orzecznictwie sądów powszechnych istniały rozbieżności w kwestii tego, czy do pracy kierowcy wlicza się tylko czynności związane z prowadzeniem pojazdu czy również czynności załadunkowe i wyładunkowe, czynności spedycji lub konwojowania. Powyższe rozbieżności wynikały również ze skrajnie odmiennych dotychczas orzeczeń Sądu Najwyższego. Na przykład w wyroku z dnia 28 sierpnia 2014r. (sygn. akt II UK 537/13) Sąd Najwyższy stwierdził bowiem, że czynności konwojowania nie są czynnościami integralnie związanymi z pracą kierowcy samochodu ciężarowego, dlatego praca kierowcy samochodu ciężarowego wykonywana łącznie z takimi czynnościami nie jest pracą w warunkach szczególnych wykonywaną w pełnym wymiarze.
Wcześniejsza emerytura dla kierowcy także za załadunek i rozładunek?
Z kolei w wyroku z dnia 31 sierpnia 2017r. (sygn. akt III UK 188/16) Sąd Najwyższy uznał, że do czasu pracy – w warunkach szczególnych – kierowcy samochodu ciężarowego wlicza się czynności związane z załadunkiem i rozładunkiem tego samochodu. Istotną wskazówką interpretacyjną był w tym zakresie przepis art. 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o czasie pracy kierowców – stanowi on bowiem, że czasem pracy kierowcy jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, która obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego, w szczególności:
- prowadzenie pojazdu;
- załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem;
- nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym;
- czynności spedycyjne;
- obsługę codzienną pojazdów i przyczep;
- inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy;
- niezbędne formalności administracyjne;
- utrzymanie pojazdu w czystości.
Ponadto ww. przepis stanowi, że czasem pracy kierowcy jest również czas poza przyjętym rozkładem czasu pracy, w którym kierowca pozostaje na stanowisku pracy kierowcy w gotowości do wykonywania pracy, w szczególności podczas oczekiwania na załadunek lub rozładunek, których przewidywany czas trwania nie jest znany kierowcy przed wyjazdem albo przed rozpoczęciem danego okresu.
Praca kierowcy pracą w szczególnych warunkach
Powyższe wątpliwości dotyczące zakresu „pracy kierowcy” zostały rozwiane uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego podjętej w dniu 31 stycznia 2018r. (sygn. akt III UZP 8/17), w której Sąd Najwyższy stwierdził, że praca w transporcie kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym przekraczającym 3,5 tony, który ubocznie wykonywał czynności konwojenta, ładowacza lub spedytora w odniesieniu do przewożonych towarów, jest pracą w szczególnych warunkach.
Wcześniejsza emerytura dla kierowcy za prace wykonywane ubocznie
Sąd Najwyższy wyraźnie zaznaczył przy tym, że wykonywanie przez kierowcę samochodu ciężarowego czynności ładowacza, spedytora lub konwojenta jest dopuszczalne na użytek spełnienia przesłanek do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym, ale tylko gdy czynności te były wykonywane ubocznie. Aby warunek ten był spełniony, wymienione czynności powinny być wykonywane w ramach dobowego czasu pracy na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego tylko w związku z realizowanym przez tego kierowcę przewozem drogowym, a zatem w odniesieniu do towarów przewożonych kierowanym przez niego pojazdem. Ponadto czynności takie powinny być wykonywane sporadycznie i okazjonalnie na podstawie konkretnych poleceń pracodawcy albo krótkotrwale, marginalnie w ciągu doby pracowniczej.
Podsumowując, chodzi o to, aby wskazane powyżej czynności dodatkowe kierowcy stanowiły jedynie niewielką część wykonywanych przez niego obowiązków i związane były z przewożonym przez niego towarem. Tylko w takim przypadku pracę kierowcy będzie można w całości traktować jako wykonywaną w szczególnych warunkach, w pełnym wymiarze godzin.
Powyższa uchwała jest korzystna dla kierowców, a zważywszy że została ona podjęta przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, to obecnie nawet jeśli nie będzie się na niej opierał ZUS, to z pewnością będą to czyniły sądy powszechne rozpoznające ewentualne odwołania pracowników od decyzji ZUS.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Proximo Opole