Testament jest rozrządzeniem własnym majątkiem na wypadek śmierci. W większości przypadków sporządzają go osoby w podeszłym wieku lub schorowane, które nie do końca mogą zdawać sobie sprawę z wiążących się z tym konsekwencji, co niekiedy czasami może rzutować na jego ważność. W niniejszym artykule dowiesz się jak unieważnić testament, jaki testament może zostać unieważniony, jakie są przyczyny i jaki jest termin na unieważnienie testamentu.
Jeśli chcesz się dowiedzieć więcej o testamentach, to zapoznaj się z artykułem: „Jak sporządzić testament własnoręczny, aby był ważny?”.
Jakie mogą być przyczyny unieważnienia testamentu?
Kodeks cywilny wskazuje trzy przesłanki unieważnienia testamentu, stanowiąc, że testament jest nieważny, jeśli został sporządzony:
- W stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
- Pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści.
- Pod wpływem groźby.
Zaistnienie chociażby jednej z powyższych przesłanek, pozwala podnosić zarzut, że testament był nieważny.
Zaznaczyć należy, że unieważnienie testamentu może dotyczyć testamentu sporządzonego w każdej, przewidzianej prawem formie, a więc również testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego. Choć obowiązkiem notariusza przy sporządzaniu testamentu notarialnego jest sprawdzenie (poprzez bezpośrednią rozmowę), czy spadkodawca jest w pełni świadomy swojej decyzji i rozumie znaczenie dokonywanej przez siebie czynności oraz czy działa przy tym w sposób swobodny, to jednak nie zawsze będzie on w stanie ustalić, że w danym przypadku było inaczej.
Unieważnienie testamentu z powodu stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli
Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest stanem, w którym możliwość wolnego wyboru zostaje całkowicie wyłączona. Z sytuacją taką mamy do czynienia najczęściej w przypadku choroby psychicznej albo umysłowej osoby sporządzającej testament.
Pamiętać jednak należy, że samo stwierdzenie u spadkodawcy choroby psychicznej nie oznacza od razu, że testament jest nieważny. W takim przypadku konieczne jest każdorazowo ustalenie, czy ta konkretna choroba psychiczna, na którą cierpiał spadkodawca, wyłączała jego świadomość i wolną wolę w dacie sporządzenia kwestionowanego testamentu. Przykładem stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może być także pozostawanie spadkodawcy w stanie upojenia alkoholowego albo pod wpływem środków odurzających i substancji psychotropowych. Natomiast okoliczność, że spadkodawca sporządził testament określonej treści pod wpływem sugestii innej osoby, nie wyłącza swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli.
Unieważnienie testamentu sporządzonego pod wpływem błędu
Nieważny jest testament sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu danej treści. Spadkodawca jest w błędzie w razie mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy lub braku takiego wyobrażenia.
Dla unieważnienia testamentu bez znaczenia przy tym jest, czy błąd dotyczył treści testamentu czy też okoliczności treścią nieobjętej, na przykład samej przyczyny sporządzenia testamentu określonej treści. Obojętne jest także, czy spadkodawca działa w błędzie co do faktu czy prawa, jak również, kto błąd ten wywołał oraz czy wywołał ten błąd świadomie czy nieświadomie.
Unieważnienie testamentu z powodu błędu może nastąpić tylko wówczas, gdy błąd był istotny, tj. taki, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, to nie sporządziłby testamentu danej treści.
Unieważnienie testamentu sporządzonego pod wpływem groźby
Nieważny jest testament sporządzony pod wpływem groźby. Groźba, będąca formą przymusu psychicznego, sprowadza się do deklaracji spowodowania niekorzystnych skutków w przypadku, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu oznaczonej treści, oczekiwanej przez osobę grożącą. Nie ma znaczenia, czy groźba jest bezprawna – wystarczy, że wywoła ona u spadkodawcy stan obawy, zmuszając go do sporządzenia testamentu o określonej treści. Nie ma też znaczenia, czy groźba odnosi się bezpośrednio do spadkodawcy, czy do innej osoby (np. jego członka rodziny).
Inne przyczyny nieważności testamentu
Oprócz wskazanych powyżej przyczyn nieważności testamentu, do unieważnienia testamentu może dojść z jeszcze innych powodów. Można tu wskazać sporządzenie testamentu wspólnego, który jest niedopuszczalny. Testament może zawierać rozrządzenie tylko jednej osoby. Jeśli przykładowo małżonkowie chcą zapisać komuś w testamencie swój wspólny dom, to każde z nich oddzielnie musi sporządzić swój własny testament.
Sporządzenie testamentu wspólnego spowoduje, że z mocy prawa będzie on nieważny, a więc mocy prawnej nie będzie mieć rozrządzenie żadnego spadkodawcy, który się pod nim podpisał.
Przyczyną nieważności testamentu może być też niezachowanie wymaganej formy – np. w przypadku testamentu własnoręcznego sporządzenie testamentu na komputerze i jedynie podpisanie wydrukowanej treści powoduje nieważność takiego testamentu. Ponadto nieważny jest testament sporządzony przez osobą, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, a więc przez osobą małoletnią albo osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie albo częściowo.
Jaki jest termin na unieważnienie testamentu?
W związku z tym, że testament jest dokumentem, który wywołuje skutki prawne dopiero w momencie śmierci spadkodawcy, to zarzuty co do jego ważności można podnosić właściwie dopiero od tego momentu. Natomiast termin, w którym można powoływać się na nieważność testamentu, wynosi 3 lata i biegnie od momentu, w którym osoba uprawniona dowiedziała się o przyczynie nieważności.
Powyższe oznacza, że 3-letni termin na unieważnienie testamentu może biec dla różnych osób uprawnionych od różnego momentu. Jednocześnie zgodnie z przepisami maksymalny termin, w którym można powoływać się na nieważność testamentu, wynosi 10 lat od otwarcia spadku. To oznacza, że po upływie 10 lat od śmierci spadkodawcy, nie ma możliwości unieważnienia testamentu, i to nawet jeśli osoba uprawniona dowiedziała się o przyczynienie nieważności dopiero po 10 latach.
Jak unieważnić testament?
Unieważnienie testamentu następuje poprzez podniesienie zarzutu jego nieważności i wskazanie przyczyny tej nieważności. Zarzut taki podnosi się wyłącznie w postępowaniu sądowym, np. w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, postępowaniu o zachowek, czy w postępowaniu o dział spadku. W przypadku podniesienia takiego zarzutu sąd przeprowadza w tym zakresie postępowanie dowodowe w celu zbadania, czy testament rzeczywiście jest nieważny.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Proximo