Zawarcie małżeństwa powoduje powstanie między małżonkami ustroju majątkowej wspólności majątkowej, o ile oczywiście małżonkowie nie zawarli notarialnej umowy w tym zakresie (intercyzy). To oznacza, że wszystkie przedmioty majątkowe nabywane w trakcie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich wchodzą do majątku wspólnego.
Kiedy podział majątku wspólnego małżonków staje się możliwy?
W czasie trwania majątkowej wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może też rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Jeśli zatem małżonkowie kupili samochód osobowy, to żadne z nich nie może sprzedaż swojego „udziału” w prawie własności tego pojazdu. Dopiero rozwiązanie małżeństwa przez rozwód jest jedną z przyczyn ustania wspólności majątkowej i sprawia, że podział majątku wspólnego małżonków staje się możliwy.
Co należy zrobić, aby podzielić majątek wspólny?
Podziału majątku po rozwodzie każdy z małżonków może domagać się jeszcze w trakcie sprawy rozwodowej. W takiej sytuacji sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o tym, w jaki sposób dokonuje podziału majątku wspólnego. Przy czym należy zaznaczyć, że sąd uwzględni żądanie podziału majątku wspólnego w postępowaniu o rozwód tylko wówczas, gdy przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w tym postępowaniu. Dlatego też zdecydowana większość spraw o podział majątku wspólnego małżonków toczy się w odrębnym postępowaniu, które trzeba wszcząć już po prawomocnym orzeczeniu rozwodu. Wynika to z tego, że małżonkowie bardzo często spierają się m.in. o to, co wchodzi w skład majątku wspólnego, jaka jest jego wartość i jak należy dokonać jego podziału.
Podział majątku wspólnego, gdy małżonkowie są zgodni
Jeśli zatem małżonkowie są zgodni co do podziału majątku wspólnego, to sąd w sprawie rozwodowej powinien uwzględnić wniosek o podział majątku wspólnego. Przykładowo, jeśli w skład majątku wspólnego wchodzi w zasadzie tylko mieszkanie i małżonkowie są zgodni co do tego, że przysługują im równe udziały w tym majątku, a także co do wartości tego mieszkania oraz sposobu jego podziału, to z podziałem tego majątku przy okazji sprawy rozwodowej nie powinno być problemu.
Podział majątku wspólnego małżonków bez udziału sądu
Należy też pamiętać, że podział majątku wspólnego niekonieczne musi być dokonywany w postępowaniu sądowym. Jeśli małżonkowie są zgodni co do podziału, to możliwe jest dokonanie tego podziału w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Niewątpliwą zaletą takiego rozwiązania jest szybkość. Warunkiem dokonania podziału majątku wspólnego w trybie umownym jest jednak uprzednie prawomocne orzeczenie rozwodu między małżonkami. Podział majątku małżeńskiego przed rozwodem jest bowiem niedopuszczalny, chyba że ustanie wspólności majątkowej nastąpiło z innej przyczyny niż rozwód jeszcze zanim sąd orzekł rozwód.
Jak wygląda sądowy podział majątku wspólnego małżonków?
Aby podzielić majątek wspólny po rozwodzie, należy złożyć do sądu wniosek w tym zakresie i uiścić opłatę, której wysokość wynosi 1.000 zł. Jeśli zaś sytuacja majątkowa i rodzinna nie pozwala na uiszczenie tej opłaty w całości albo w części, można jednocześnie złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych.
W trakcie postępowania dotyczącego majątku wspólnego sąd ustala co wchodzi w skład majątku wspólnego byłych małżonków, jaka jest wartość poszczególnych składników majątkowych, czy i jakie nakłady na majątek wspólny zostały ewentualnie poczynione z majątków osobistych każdego z małżonków oraz czy i jakie nakłady ewentualnie zostały poczynione z majątku wspólnego na majątku osobiste małżonków.
W tego rodzaju postępowaniu spory między byłymi małżonkami ogniskują się z reguły wokół ustalenia wartości poszczególnych składników majątkowych. W takim przypadku powołuje się rzeczoznawcę majątkowego w celu oszacowania wartości takich składników. Dopiero po wyjaśnieniu wszystkich powyższych okoliczność sąd może orzec o sposobie dokonania podziału majątku wspólnego.
Jak dzieli się majątek wspólny małżonków po rozwodzie?
Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. To oznacza, że każdemu z nich przysługuje prawo do otrzymania połowy wartości majątku wspólnego. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustalenia przez sąd nierównych udziałów. W takiej sytuacji sąd uwzględnia stopień, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku. Aby podzielić majątek wspólny sąd najpierw ustala jego skład i wartość.
Aby dowiedzieć się jak ustala się wartość i skład majątku wspólnego, podlegającego podziałowi, zapoznaj się z artykułem: „Skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi”.
Jeśli małżonkowie złożą taki wniosek, sąd ma obowiązek ustalić jakie wydatki i nakłady zostały poczynione z majątku wspólnego na majątki osobiste każdego z małżonków oraz jakie nakłady i wydatki zostały poczynione z ich majątków osobistych na majątek wspólny. Nie uwzględnia się jednak wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły one wartość majątku w chwili ustania wspólności.
W jaki sposób sąd dzieli majątek wspólny małżonków?
Kiedy sąd ustali już jaki jest skład majątku i wartość jego poszczególnych składników, a także jakie ewentualnie nakłady i wydatki podlegają rozliczeniu, to wówczas może przystąpić do podziału tego majątku. Podział majątku wspólnego małżonków polega z reguły na przyznaniu poszczególnych składników majątku poszczególnym małżonkom w taki sposób, aby otrzymali oni sumarycznie składniki o jednakowej wartości (chyba, że sąd ustali, iż udziały małżonków w majątku wspólnym są różne).
Sąd powinien uwzględnić przy tym ewentualne zgodne stanowiska stron. Jeśli równe podzielenie składników majątku jest niemożliwe, to sąd może zasądzić odpowiednią dopłatę od jednego małżonka na rzecz drugiego małżonka, który otrzymał składniki majątkowe o niższej wartości.
Przykładowo, jeśli w skład majątku wspólnego wchodzi mieszkanie o wartości 300 tysięcy złotych i samochód osobowy o wartości 100 tysięcy złotych, a mieszkanie zostało przyznane na wyłączną własność jednego z małżonków, a samochód dla drugiego, to sąd jednocześnie będzie musiał przyznać dopłatę temu drugiemu małżonkowi w wysokości 100 tysięcy złotych. Alternatywną metodą podziału majątku jest sprzedaż określonego składnika i podział uzyskanej ze sprzedaży kwoty między małżonków.
Sprawy o podział majątku wspólnego małżonków nie są proste do przeprowadzenia
Podsumowując, sprawy o podział majątku wspólnego po rozwodzie nie należą do łatwych. W wielu przypadkach zachodzi konieczność ustalania i rozliczania nakładów i wydatków, które były czynione w trakcie trwania małżeństwa, co nierzadko dotyczy okresu od kilku do kilkudziesięciu lat. Sprawy te komplikują się jeszcze bardziej, gdy jedno z małżonków albo oboje prowadziło działalność gospodarczą w trakcie trwania małżeństwa, zwłaszcza gdy należy rozliczyć nakłady mające związek z tą działalnością.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Proximo