Częstym problemem wielu polskich przedsiębiorców jest niewypłacalność kontrahentów, w szczególności kontrahentów funkcjonujących jako spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz sp. z o.o. sp. k., tj. spółki komandytowe, w których komplementariuszem jest spółka z o.o. Problem ten nie sprowadza się tylko do samego opóźnienia w zapłacie faktury, ale niestety częstokroć do braku możliwości wyegzekwowania chociażby części należnej sumy. Dlatego warto wiedzieć, jaka faktycznie jest odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., tak żeby móc wyprzedzać kryzysowe sytuacje.
Kancelaria prawna Proximo w Opolu prowadziła wiele spraw sądowych o zapłatę, które kończyły się prawomocnym wyrokiem albo nakazem zapłaty zasądzającym od spółki z o.o. dla naszych Klientów wynagrodzenie za wykonaną usługę albo cenę za sprzedany towar. Jednak bywały przypadki, że mimo uzyskania prawomocnego orzeczenia, spółka z o.o. nie płaciła należności, a po skierowaniu przeciwko niej wniosku o wszczęcie egzekucji, komornik sądowy umarzał egzekucję z powodu niewypłacalności spółki z o.o. i braku majątku wystarczającego na pokrycie nawet samych kosztów egzekucyjnych. Z podobnym problemem boryka się bardzo wielu przedsiębiorców.
Niewypłacalność spółki z o.o. a odzyskanie należności
Pamiętać należy, że niewypłacalność samej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie oznacza automatycznie, że nie ma już żadnych szans na odzyskanie zasądzonych od tej spółki pieniędzy. Wprawdzie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zasadniczo sama ponosi odpowiedzialność za wszystkie swoje zobowiązania, jednak w pewnych sytuacjach odpowiedzialność osobista za jej długi może ciążyć na członkach zarządu tej spółki.
Odpowiedzialność prezesa i pozostałych członków zarządu za zobowiązania spółki
Gdy komornik umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko spółce z o.o. z powodu bezskuteczności, wierzyciel może dochodzić zapłaty całej należności, jaka przysługuje mu przeciwko spółce, bezpośrednio od członka zarządu. Bowiem zgodnie z przepisem art. 299 kodeksu spółek handlowych członkowie zarządu ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki z o.o.
Z sytuacją taką mamy najczęściej do czynienia, gdy zarząd spółki z o.o., będącej w trudnej sytuacji finansowej, zaciąga kolejne zobowiązania (np. kupuje towar albo korzysta z usług kontrahentów), ale nie płaci należności, aż w końcu spółka staje się niewypłacalna i wierzyciele nie są w stanie wyegzekwować swoich należności.
Jak dochodzić zapłaty bezpośrednio od członka zarządu spółki?
Jeśli chcemy dochodzić zapłaty bezpośrednio od członka zarządu, wystarczy że wykażemy istnienie swojej należności wobec spółki oraz bezskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko spółce. Do wykazania bezskuteczności egzekucji nie jest bezwzględnie konieczne wydanie przez komornika postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z tego powodu. Ustalenie bezskuteczności egzekucji może bowiem nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka z o.o. nie dysponuje majątkiem pozwalającym na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członka zarządu (tak np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.06.2003r., V CKN 416/01).
Dowodami bezskuteczności może być przykładowo bilans spółki, czy też postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z powodu braku majątku spółki pozwalającego na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Ponadto nie ma istotnego znaczenia okoliczność, który z kilku członków zarządu zawarł umowę i w ten sposób spowodował powstanie po stronie spółki z o.o. długu, ponieważ odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. dotyczy wszystkich, którzy pełnili tę funkcję w czasie powstania lub istnienia zobowiązania i jednocześnie w czasie właściwym dla ogłoszenia upadłości.
A kiedy na odzyskanie należności od zarządu spółki nie ma szans?
Odpowiedzialność członków zarządu za długi spółki z o.o. nie jest bezwzględna i bezwarunkowa. Kodeks spółek handlowych przewiduje bowiem 3 przypadki, w których członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za długi spółki.
1. Po pierwsze, członek zarządu może wykazać, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości. Za właściwy czas uznaje się generalnie termin 14 dni od dnia zaistnienia podstaw do ogłoszenia upadłości, a więc od momentu, gdy wiadomym już było, że ze względu na brak majątku spółka z o.o. nie będzie w stanie spłacić wszystkich swoich długów.
2. Po drugie, członek zarządu może wykazać, że nie ponosi winy za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Sytuacja taka może mieć miejsce przykładowo gdy w okresie zaistnienia przesłanek do ogłoszenia upadłości dany członek zarządu nie zajmował się prowadzeniem spraw spółki z przyczyn od siebie niezależnych (np. poważna choroba, pobyt w szpitalu).
3. Po trzecie, członek zarządu może wykazać, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości wierzyciel spółki nie poniósł szkody – chodzi o to, że musi on udowodnić, że nawet gdyby we właściwym czasie złożył wniosek o ogłoszenie upadłości spółki, to wierzyciel i tak nie uzyskałby zaspokojenia, albowiem majątek spółki nie wystarczyłby na spłatę długu (tak np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.03.2007r., III CSK 404/2006).
Zwolnienie od odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o.
Przyjmuje się, że członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności również w innych przypadkach, niż wyraźnie określone w art. 299 kodeksu spółek handlowych. W szczególności członek zarządu może wykazać istnienie innego majątku spółki, który pozwala na spłatę długu. Ponadto członek zarządu nie ponosi odpowiedzialności za długi spółki, które powstały już po ogłoszeniu jej upadłości.
W wyroku z dnia 24.06.2004r. (III CK 107/03) Sąd Najwyższy stwierdził, że członek zarządu nie odpowiada również wtedy, gdy wierzyciel nie uzyskał zaspokojenia ze względu na niepodjęcie w stosownym czasie egzekucji przeciwko spółce, choć egzekucja była możliwa. Ponadto członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że w okresie, gdy zaistniały przesłanki do ogłoszenia upadłości spółki, nie pełnił on już funkcji członka zarządu, ponieważ wcześniej został odwołany albo sam złożył rezygnację.
Nie zwlekaj z dochodzeniem roszczeń!
Należy też pamiętać, że niezaspokojona, a dochodzona przeciwko członkowi zarządu należność podlega przedawnieniu. Jak wynika z uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 07.11.2008r. (III CZP 72/2008) do roszczenia z art. 299 kodeksu spółek handlowych zastosowanie mają przepisy o przedawnieniu roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym.
Zgodnie zatem z art. 442¹ § 1 Kodeksu cywilnego roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem dziesięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Jeśli więc te terminy upłynęły, członek zarządu będzie mógł się uchylić od osobistej odpowiedzialności za niezaspokojony dług spółki.
Odpowiedzialność prezesa i innych członków zarządu nie zawsze osobista
Reasumując, mimo że kodeks spółek handlowych nakłada na członków zarządu spółki z o.o. osobistą i majątkową odpowiedzialność za długi tej spółki, to może się okazać, że zarząd nie zawsze będzie ponosił osobistą odpowiedzialność za niespełnione zobowiązania spółki z o.o. Wskazane powyżej okoliczności mogą bowiem pozwolić członkowi zarządu nawet na całkowite uchylenie się od solidarnej odpowiedzialności za niespełnione zobowiązania spółki z o.o. Przy czym każdorazowo to pozwany członek zarządu spółki z o.o. będzie zmuszony udowodnić istnienie przesłanek wykluczających jego odpowiedzialność, gdyż sąd rozpoznający sprawę nie bada tych przesłanek z urzędu.
Mając na uwadze powyższe, w przypadku chęci dochodzenia zapłaty bezpośrednio od członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, istotne znaczenie będzie mieć właściwie przemyślana taktyka w postępowaniu sądowym. Ponadto jeśli w danej spółce z o.o. zarząd był kilkuosobowy lub jego skład ulegał częstym zmianom, to kluczowe będzie bardzo dokładne zbadanie przeciwko któremu konkretnie członkowi zarządu należy skierować roszczenia i złożyć pozew – w takich sytuacjach Kancelaria prawna Proximo w Opolu zawsze dokładnie analizuje akta rejestrowe spółki z o.o., a w szczególności złożone sprawozdania finansowe, aby ustalić który członek zarządu powinien ponosić osobistą odpowiedzialność majątkową za długi spółki, a przeciwko któremu wytaczanie powództwa jest ryzykowne.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Proximo Opole