W obecnych czasach, kiedy dostęp do internetu jest w zasadzie powszechny i dzięki smartfonom natychmiastowy, popularne stało się korzystanie z różnego rodzaju portali społecznościowych czy serwisów internetowych. Przykładowo na Facebooku dziennie aktywnych jest około 1,3 mln osób. Z kolei na serwisie YouTube dziennie umieszczanych jest około 100 tys. nowych filmów.
Immanentną częścią korzystania z tego rodzaju serwisów jest zamieszczanie na nich zdjęć i filmów, co obecnie może zrobić każdy. Bardzo często zdarza się, że na zdjęciach tych czy filmach znajdują się wizerunki osób, które na opublikowanie swojego wizerunku nie wyraziły zgody. Najczęściej wynika to z niewiedzy osób, które cudzy wizerunek wykorzystują, ale niestety bywa i tak, że ktoś celowo umieszcza zdjęcia albo film, na których utrwalona jest inna osoba w ośmieszającej czy wręcz upokarzającej sytuacji.
Co to jest wizerunek?
Zgodnie z przepisem art. 23 kodeksu cywilnego wizerunek został zaliczony do dóbr osobistych, a więc praw niemajątkowych ściśle związanych z określoną osobą. Choć przepisy nie zawierają definicji wizerunek, to można go określić jako „dostrzegalne, fizyczne cechy człowieka, tworzące jego wygląd i pozwalające na identyfikację osób wśród innych ludzi” (E. Wojnicka, Prawo do wizerunku). Ponadto Sąd Najwyższy wskazał, że wizerunek, poza dostrzegalnymi dla otoczenia cechami fizycznymi, tworzącymi wygląd danej jednostki i pozwalającymi – jak się określa – na jej identyfikację wśród innych ludzi może obejmować dodatkowe utrwalone elementy związane z wykonywanym zawodem jak charakteryzacja, ubiór, sposób poruszania się i kontaktowania z otoczeniem” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2004r., II CK 330/03). Z definicji tych wynika, że z naruszeniem wizerunku będziemy mieć do czynienia wówczas, gdy określona osoba została przedstawiona – na zdjęciu, filmie lub w innej formie – w taki sposób, że możliwa jest jej identyfikacja.
Czy wizerunek podlega ochronie prawnej?
Oczywiście, że tak. Jak wskazano wcześniej, wizerunek został zaliczony do kategorii dóbr osobistych, które zgodnie z art. 23 kodeksu cywilnego pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Zakres ochrony prawnej wizerunku reguluje przede wszystkim przepis art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, który stanowi, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zgody osoby na nim przedstawionej. Przez rozpowszechnianie należy rozumieć jego publiczne udostępnienie, tj. stworzenie możliwości zapoznania się z wizerunkiem konkretnej osoby bliżej nieokreślonemu z góry, niezamkniętemu kręgowi osób. Zatem z taką sytuacją mamy do czynienia m.in. w przypadku umieszczenia naszego zdjęcia w serwisie internetowym.
Natomiast zgodnie z ww. przepisem zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku nie jest wymagane w trzech przypadkach:
- gdy osoba uprawniona otrzymała za to umówioną zapłatę,
- gdy rozpowszechniany jest wizerunek osoby powszechnie znanej, o ile wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych,
- w przypadku osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy impreza publiczna.
Jeśli zatem określona osoba nie wyraziła zgody na rozpowszechnianie swojego wizerunku, w tym np. na umieszczenie swojego zdjęcia na portalu społecznościowym albo filmu ze swoim udziałem, ani nie otrzymała za to zapłaty, to bezprawne jest udostępnianie zdjęć tej osoby w jakikolwiek sposób. Należy jednak zaznaczyć, że zgoda na rozpowszechnianie nie musi mieć formy pisemnej, ale może zostać wyrażona w dowolnej formie (np. ustnej, mail’owej, przez zaakceptowanie regulaminu), przy czym w razie sporu to osoba rozpowszechniająca będzie musiała udowodnić, że otrzymała zgodę uprawnionego na rozpowszechnianie jego wizerunku w oznaczonych warunkach.
Na marginesie wskazać należy, że ochronę wizerunku regulują nie tylko przepisy prawa cywilnego ale w pewnych sytuacjach prawa karnego. Zgodnie bowiem z art. 190a § 2 kodeksu karnego, kto podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Natomiast przepis art. 190a § 2 kodeksu karnego stanowi, że jeżeli następstwem powyższego jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawa podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Nie warto zatem umieszczać w internecie filmy z wizerunkiem innych osób w okolicznościach dla tych osób przykrych, w szczególności uwłaczających ich godności.
Co można zrobić w przypadku bezprawnego rozpowszechniania naszego wizerunku?
W razie naruszenia wizerunku, w tym zwłaszcza bezprawnego opublikowania zdjęcia na portalu społecznościowym, osobie uprawnionej przysługuje szereg określonych roszczeń. Przede wszystkim osoba, której wizerunek rozpowszechniono, może domagać się zaniechania dalszego rozpowszechniania swojego wizerunku i natychmiastowego usunięcia z portalu swojego zdjęcia albo filmu ze swoim wizerunkiem. Ponadto osoba ta może żądać dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, w szczególności poprzez złożenie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie. Niezależnie od powyższego można domagać się naprawienia wyrządzonej szkody (jeśli rozpowszechnienie wizerunku spowodowało wyrządzenie jakiejś szkody) lub zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie swojego dobra osobistego, względnie zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Należy jednak pamiętać, że samo bezprawne rozpowszechnienie wizerunku nie uzasadnia automatycznie zasądzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia pieniężnego, gdyż osoba uprawniona musi wykazać, że wskutek tego doznała krzywdy albo poniosła jakąś szkodę majątkową. O wysokości ewentualnego zadośćuczynienia zasądzanego przez sąd decyduje szereg różnego rodzaju okoliczności. Przeciętna wysokość kwot zadośćuczynienia, jakie bywają zasądzane za naruszenie wizerunku, wynosi od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. W szczególnych przypadkach można jednak liczyć na kwoty rzędu nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych.
Pomimo że obowiązujące przepisy zapewniają kompleksową ochronę wizerunku i szeroki wachlarz różnego rodzaju roszczeń, z jakimi można wystąpić w przypadku naruszenia tego dobra osobistego, to jednak korzystając z portali i serwisów internetowych warto zawsze zastanowić się komu i w jaki sposób udostępniamy nasze zdjęcia, aby zminimalizować ryzyko dalszego ich rozpowszechniania. Jeśli bowiem nawet później nasze zdjęcie zostanie usunięte, to i tak nie będziemy mieć żadnej pewności, czy ktoś nie zdążył go zapisach i czy nie będzie go rozpowszechniał bez naszej wiedzy i zgody. Z drugiej strony, jeśli sami planujemy umieścić na jakimś portalu zdjęcie, na którym oprócz nas widnieje jeszcze inna osoba, warto zawsze wcześniej spytać taką osobę czy wyraża na to zgodę.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Proximo Opole