Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, w czasie trwania małżeństwa na każdym z małżonków ciąży obowiązek alimentacyjny względem drugiego małżonka. Jednakże w pewnych sytuacjach małżonek może być zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych na rzecz drugiego małżonka również po orzeczeniu rozwodu między nimi. W tym artykule dowiesz się kiedy można domagać się alimentów od byłego małżonka, od czego zależy wysokość alimentów dla byłego małżonka oraz jaki długo można otrzymywać alimenty na byłego małżonka.
Alimenty na małżonka w czasie trwania małżeństwa
Jak wskazano powyżej, oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb założonej przez siebie rodziny, w tym do zaspokajania potrzeb życiowych współmałżonka. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
Jeśli jeden z małżonków z powyższego obowiązku nie wywiązuje się, drugi małżonek może wystąpić do sądu z żądaniem, aby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przysługujące temu małżonkowi były całościowo albo w części wypłacane drugiemu małżonkowi. Orzeczenie sądu w tym zakresie pozostaje w mocy także wówczas, jeśli małżonkowie rozstaną się. Jednakże w takim przypadku każdy z małżonków może wystąpić do sądu z żądaniem zmiany albo uchylenia orzeczenia sądu.
Kiedy można żądać alimentów od byłego małżonka?
Alimentów od byłego małżonka można żądać również po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód. Żądanie w tym zakresie można złożyć już w czasie procesu rozwodowego, jak również w późniejszym czasie po prawomocnym orzeczeniu rozwodu. Istnieją dwie sytuacje, w jakich małżonek może żądać dla siebie alimentów od byłego małżonka.
Alimenty na małżonka, kiedy znalazł się w niedostatku
Pierwsza sytuacja, to niedostatek małżonka po rozwodzie. Jeśli bowiem po rozwodzie jeden z małżonków znalazł się w niedostatku, to może on żądać od swojego byłego małżonka alimentów. Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, za znajdującą się w niedostatku uważa się taką osobę, która nie może własnymi staraniami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb, nie posiada własnych środków w postaci wynagrodzenia za pracę, emerytury czy renty, ani też dochodów z własnego majątku.
Alimenty na małżonka, kiedy okazał się winny
Druga sytuacja zachodzi wówczas, gdy jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego.
Posługując się przykładem, jeśli małżonek, który osiąga znacznie wyższe dochody od drugiego małżonka, dopuścił się zdrady i sąd w wyroku rozwodowym został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, drugi małżonek może żądać, aby sąd zasądził mu od byłego małżonka odpowiednie alimenty. W takim przypadku małżonek niewinny nie musi nawet znajdować się w niedostatku – wystarczy, że rozwód spowodował istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej.
Od czego zależy wysokość alimentów?
Jak wskazano powyżej, wysokość alimentów na małżonka uzależniona jest od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego małżonka oraz od możliwości zarobkowych i majątkowych byłego małżonka, który zobowiązany jest do zapłaty tych alimentów.
Usprawiedliwionymi potrzebami małżonka będącego w niedostatku rozumie się takie potrzeby, których zaspokojenie jest konieczne do godziwej egzystencji uprawnionego. Z jednej strony pojęcia usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego będącego w niedostatku nie można ograniczać jedynie do tych potrzeb, których zaspokojenie jest niezbędne do zapewnienia uprawnionemu tzw. minimum egzystencji, z drugiej zaś strony tego pojęcia nie można interpretować tak szeroko, jak w sytuacji, gdy uprawniony do świadczeń alimentacyjnych ma prawo do równej stopy życiowej ze zobowiązanym do tych świadczeń.
W drugiej sytuacji opisanej powyżej, tj. gdy rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, małżonek ten może żądać alimentów od byłego małżonka w wyższej wysokości aniżeli zmierzająca do likwidacji niedostatku. Porównuje się tutaj stopę życiową obojga małżonków – jeśli sąd dojdzie do wniosku, że małżonek niewinny żyłby na znacznie wyższej stopie, gdyby do rozwodu nie doszło, to może domagać się odpowiednio wysokich alimentów. Trudno tutaj o jakieś ogólne zasady, gdyż każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie.
Natomiast przy ustalaniu możliwości zarobkowych byłego małżonka uwzględnia się przede wszystkim wysokość uzyskiwanego przez niego wynagrodzenia i innych dochodów. Sąd musi również wziąć pod uwagę wydatki tego małżonka, zwłaszcza jeśli zawarł on nowy związek małżeński, z którego urodziło się dziecko. Oczywistym jest bowiem, że założenie nowej rodziny wiąże się z obowiązkiem zaspokojenia potrzeb również tej rodziny, co z kolei rzutuje na zakres możliwości majątkowych zobowiązanego.
Z kolei przy określaniu możliwości majątkowych małżonka zobowiązanego do alimentów uwzględnia się najważniejsze składniki jego majątku, w tym przede wszystkim środki zgromadzone na rachunkach i lokatach bankowych, w papierach wartościowych, a także nieruchomości i ruchomości znacznej wartości.
Jak długo można otrzymywać alimenty na byłego małżonka?
Jeśli małżonek uprawniony do otrzymywania alimentów od byłego małżonka, zawrze nowy związek małżeński, to obowiązek alimentacyjny byłego małżonka wygasa. Wynika to z faktu, że w takim przypadku to nowy małżonek zobowiązany jest do zapewnienia środków utrzymania i jego obowiązek w tym zakresie zastępuje obowiązek byłego małżonka.
Niezależnie od powyższego, obowiązek alimentacyjny byłego małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, wygasa z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu. Jednakże w wyjątkowych okolicznościach, małżonek uprawniony do alimentów od byłego małżonka może żądać, aby pięcioletni termin został przedłużony.
Ponadto zaznaczyć należy, że jeśli istotnie zmienią się potrzeby małżonka uprawnionego do alimentów lub też zmianie ulegną zarobkowe i majątkowe możliwości małżonka zobowiązanego, to każdy z byłych małżonków może domagać się zmiany wyroku sądu w zakresie dotyczącym wysokości alimentów od byłego małżonka.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Opole