W dniu 8 września 2022 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał kolejny, korzystny dla Frankowiczów wyrok w sprawie tzw. kredytów frankowych. W połączonych sprawach o sygnaturach C-80/21, C 81-21 i C-82-21 Trybunał odpowiedział na pytanie prejudycjalne skierowane przez Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie, który rozpoznawał sprawy dotyczące kredytu hipotecznego denominowanego w walucie obcej udzielonego przez Deutsche Bank Polska S.A.
Pytania Sądu Okręgowego w Gdańsku do TSUE
Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie, który rozpoznawał sprawy dotyczące kredytów frankowych, nabrał szeregu wątpliwości w związku z zarzutami podniesionym przez bank i orzecznictwem niektórych sądów, wobec czego wystąpił do TSUE z kilkoma pytaniami prejudycjalnymi, których celem było wyjaśnienie przede wszystkim następujących wątpliwości:
- Czy sąd, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru warunku umownego, nieskutkującego nieważnością umowy, może uzupełnić treść umowy przepisem dyspozytywnym prawa krajowego?
- Czy sąd, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru warunku umownego, bez którego umowa nie mogłaby obowiązywać, może zmodyfikować pozostałą część umowy w drodze wykładni oświadczeń woli stron, aby zapobiec nieważności umowy, która jest korzystna dla konsumenta?
- Czy sąd, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru warunku umownego, skutkującego nieważnością umowy, może uzupełnić treść umowy przepisem dyspozytywnym prawa krajowego, aby zapobiec nieważności umowy, pomimo że konsument godzi się na nieważność umowy?
- Czy roszczenie konsumenta o zwrot niesłusznie zapłaconych kwot na podstawie nieuczciwego warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ulega przedawnieniu po upływie terminu dziesięciu lat liczonych od dnia każdorazowego spełnienia świadczenia przez konsumenta, także w wypadku, kiedy konsument nie wiedział o nieuczciwym charakterze tego warunku?
Poniżej znajdziesz omówienie odpowiedzi, jakich TSUE udzielił na te cztery pytania w wyroku z dnia 8 września 2022 r.
Zastąpienie klauzuli abuzywnej innym przepisem jest niedopuszczalne
Trybunał przypomniał, że przysługująca sądowi krajowemu wyjątkowa możliwość zastąpienia nieuczciwego postanowienia umownego przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie tego nieuczciwego warunku umownego zobowiązywałoby ów sąd do unieważnienia danej umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki. Jednakże w sytuacji, gdy konsument, pomimo poinformowania go o konsekwencjach unieważnienia umowy, wyraża zgodę na takie unieważnienie, sąd krajowy nie może zastąpić nieuczciwego warunku umowy przepisem prawa krajowego. Stanowisko konsumenta jest zatem w tym zakresie kluczowe i sąd nie może go pomijać – jeśli konsument zgadza się na unieważnienie umowy, to sąd nie ma prawa zastępować abuzywnych postanowień innymi przepisami.
W uzasadnieniu wyroku TSUE wskazał, że w polskim porządku prawnym nie istnieje przepis dyspozytywny, który pozwalałby zastąpić nieuczciwy kurs banku innym parametrem, jak np. kursem średnim NBP, który niestety nadal bezpodstawnie stosowany jest przez niektóre sądy w celu utrzymania umowy kredytu w mocy.
Zmiana postanowień umowy w drodze wykładni oświadczeń woli stron jest niedopuszczalna
W zasadzie identycznej odpowiedzi TSUE udzielił na pytanie drugie, dotyczące możliwości zmodyfikowania przez sąd pozostałej części umowy w drodze wykładni oświadczeń woli stron. Trybunał stwierdził bowiem jednoznacznie, że dyrektywa 93/13 nie pozwala na zastąpienie nieważnego warunku umownego wykładnią sądową, ponieważ sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, nie mogą natomiast w jakikolwiek sposób zmieniać czy uzupełniać jego treści.
Sąd nie może uznać za abuzywny jedynie fragmentu postanowienia umownego
Odpowiadając na pytanie trzecie, Trybunał wskazał również, że dyrektywa stoi na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu zezwalającemu sądowi krajowemu na usunięcie wyłącznie elementu warunku, który nadaje mu rzeczywiście nieuczciwy charakter, pozostawiając pozostałą jego część skuteczną, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku, które ma wpływ na jego istotę.
Termin przedawnienia biegnie od momentu, gdy konsument dowiedział się o wadliwości umowy kredytu
Odnosząc się do zagadnienia momentu, od którego biegnie termin przedawnienia roszczeń konsumenta o zwrot nienależnie zapłaconych bankowi kwot, TSUE wskazał, że decydujący jest moment uzyskania przez konsumenta wiedzy o wadliwości zawartej przez niego umowy kredytu. Nie ma więc znaczenia data płatności każdej raty ale chwila, w której konsument powziął informację, że jego umowa zawiera postanowienia nieuczciwe.
Trybunał uzasadnił, że termin przedawnienia wiążący się z prawami konsumenta może być zgodny z prawem Unii tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu. Tymczasem przeciwstawienie terminu przedawnienia żądaniu o charakterze restytucyjnym podniesionemu przez konsumenta w następstwie usunięcia nieuczciwego warunku, który to termin rozpoczyna bieg od dnia każdego świadczenia wykonanego przez tego konsumenta, nawet jeśli nie był on w stanie w tych datach samodzielnie dokonać oceny nieuczciwego charakteru warunku umownego, nie jest w stanie zapewnić temu konsumentowi skutecznej ochrony. Z powyższego wynika, że prawo Unii sprzeciwia się orzecznictwu krajowemu zezwalającemu na taką praktykę.
Wyrok TSUE z dnia 8 września 2022 r. należy ocenić jako korzystny dla Frankowiczów. Jego respektowanie przez sądy powinno wyeliminować nadal liczne sytuacje, w których sąd, próbując utrzymać umowę kredytu w mocy, zastępuje abuzywne klauzule innymi postanowieniami (np. stosuje średnie kursy franka szwajcarskiego zgodnie z tabelami NBP) albo eliminuje jedynie fragment postanowienia niedozwolonego.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Opole