Przez ostatnie kilka miesięcy Frankowicze, a także sądy rozpoznające sprawy Frankowiczów, z niecierpliwością czekali na wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: TSUE) w sprawie tak zwanych kredytów frankowych. W dniu 03.10.2019r. ogłoszony został wyrok TSUE w tej sprawie, który jest korzystny dla kredytobiorców kredytów frankowych indeksowanych.
Jeśli chcesz się dowiedzieć, na czym polegały kredyty frankowe oraz co można z nimi zrobić, przeczytaj artykuł „Kredyt frankowy – dlaczego powinieneś w końcu coś z nim zrobić?”
Wyrok TSUE dotyczący polskich Frankowiczów
Wyrok TSUE jest efektem pytań prejudycjalnych, które do Trybunału skierował polski sąd, rozpoznający powództwo wytoczone przeciwko bankowi Raiffeisen przez małżeństwo, które w 2008r. zaciągnęło kredyt frankowy, a konkretnie kredyt hipoteczny indeksowany do franka szwajcarskiego. W tej sprawie polscy Frankowicze wykazywali, że umowa kredytu zawiera szereg klauzul niedozwolonych. Chodziło w szczególności o postanowienia dotyczące przeliczania rat kredytu spłacanych przez Frankowiczów oraz postanowienie dające bankowi uprawnienie do kształtowania kursu CHF służącego do tego przeliczenia.
Sąd rozpoznający sprawę tego konkretnego kredytu frankowego postanowił wystąpić z pytaniami prejudycjalnymi do TSUE, ponieważ zastanawiał się, jakie powinny być skutki stwierdzenia abuzywności tego rodzaju nieuczciwych postanowień umowy. W szczególności, czy kredyt frankowy należy traktować tak, jakby to był zwykły kredyt w złotych polskich, ale oprocentowany według stawki LIBOR, czy też w takiej sytuacji można zastąpić nieuczciwe postanowienia alternatywnymi postanowieniami, które są zgodne z obowiązującymi przepisami. Przede wszystkim jednak polski sąd pytał TSUE o możliwość ewentualnego unieważnienia (tj. stwierdzenia nieważności) umowy kredytu frankowego.
Wyrok TSUE w sprawie kredytów frankowych – umowę kredytu frankowego indeksowanego można unieważnić
TSUE w wyroku z dnia 03.10.2019r. przypomniał, że system ochrony stworzony przez Dyrektywę 93/13 opiera się na założeniu, że konsument jest słabszą stroną niż przedsiębiorca, zarówno jeśli chodzi o siłę negocjacyjną, jak i pod względem stopnia poinformowania, i w związku z tym godzi się on na postanowienia umowne sformułowane wcześniej przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść.
Z przepisu art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 wynika, że pomimo istnienia w umowie nieuczciwych postanowień, umowa pozostaje wiążąca dla stron na tych samych warunkach, o ile może dalej obowiązywać bez klauzul abuzywnych. Celem tego przepisu nie jest, jak podkreślił Trybunał, unieważnienie wszystkich umów zawierających nieuczciwe postanowienia, lecz zapewnienie rzeczywistej równowagi między prawami i obowiązkami stron umowy.
Jednak TSUE w wyroku stwierdził, że jeśli sąd krajowy uzna, iż zgodnie z przepisami prawa krajowego utrzymanie w mocy umowy kredytu bez zawartych w niej postanowień abuzywnych, nie jest możliwe, nie ma przeszkód aby unieważnić taką umowę frankową. Unieważnienie umowy frankowej zgodnie z wyrokiem TSUE jest możliwe zwłaszcza, gdy wykluczenie klauzul niedozwolonych doprowadzi nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również do zaniknięcia ryzyka kursowego.
Ryzyko kursowe jest bowiem bezpośrednio związane z indeksacją kredytu frankowego do waluty CHF. TSUE przypomniał, że już w innym wyroku orzekł, iż postanowienia dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu. Wobec tego utrzymywanie obowiązywania takiej umowy kredytu frankowego wydaje się w takich okolicznościach obiektywnie niepewne (wyrok TSUE z dnia 14.03.2019r. Dunai, C-118/17, EU:C:2019:207, pkt 48, 52 i przytoczone tam orzecznictwo).
Zatem na jedno z pytań polskiego sądu, rozpoznające sprawę Frankowiczów, Trybunał odpowiedział, że przepis art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych postanowień umowy kredytu frankowego indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, że ta umowa frankowa nie może dalej obowiązywać. A więc TSUE uznał w istocie, że w przypadku kredytu frankowego indeksowanego CHF, nie ma przeszkód do unieważnienia umowy, a właściwie do stwierdzenia nieważności takiej umowy.
Jeśli nie unieważnienie umowy frankowej, to co?
Wprawdzie TSUE w ww. wyroku orzekł, że jeśli utrzymanie w mocy umowy kredytu, po usunięciu z niej postanowień abuzywnych jest niemożliwe, to umowa taka powinna zostać unieważniona, to jednak możliwe jest jeszcze inne rozwiązanie. Przepis art. 6 ust. 1 dyrektywy nr 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy zastąpił niedozwolone postanowienia umowy kredytu przepisem prawa krajowego albo przepisem mającym zastosowanie. Takie zastąpienie może mieć miejsce tylko pod dwoma warunkami.
Po pierwsze, strony umowy kredytu muszą wyrazić na to zgodę – jeśli zatem kredytobiorca zgody nie wyrazi, to sąd nie może zastąpić klauzul niedozwolonych innymi przepisami, aby utrzymać umowę kredytu w mocy.
Po drugie, możliwość zastąpienia nieuczciwych postanowień dotyczy przypadków, w których usunięcie klauzul abuzywnych zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, narażając tym samym kredytobiorcę na szczególnie dotkliwe skutki. Te negatywne skutki należy oceniać na moment zaistnienia sporu z bankiem a nie na moment zawierania umowy kredytu.
Kluczowe są zatem istniejące i możliwe do przewidzenia skutki, które powstałyby dla kredytobiorcy w momencie unieważniania umowy kredytu, jak np. obowiązek natychmiastowego zwrotu bankowi znacznej kwoty niespłaconego dotychczas kapitału. Przy czym TSUE z ww. wyroku zaznaczył, że sąd nie uwzględnia w tym zakresie interesu kredytobiorcy w sposób automatyczny, ale konieczne jest wyraźne powołanie się kredytobiorcy na system ochrony.
Podsumowując, z wyroku TSUE z dnia 03.10.2019r. wynika, że polskie sądy mogą unieważniać umowy kredytów frankowych, jednak zawsze powinny kierować się przy tym interesem kredytobiorcy.
Wyrok TSUE – pełna treść z uzasadnieniem
Jeśli chcesz zapoznać się z pełną treścią wyroku TSUE z dnia 03.10.2019r. oraz z jego uzasadnieniem, pobierz ją tutaj: Wyrok TSUE z 3 października 2019r.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Opole