Wydziedziczenie jest często potocznie rozumiane jako całkowite pozbawienie członka rodziny prawa do spadku lub jego części. Jednakże z formalnoprawnego punktu widzenia, wydziedziczenie polega na czymś innym.
Co to jest wydziedziczenie i na czym ono polega?
Zasadą jest, że spadek przysługuje najbliższym członkom rodziny zmarłego. Spadkodawca może jednak sporządzić testament i całość albo część spadku zapisać innej osobie, a tym samym pominąć swoje osoby bliskie. W takiej sytuacji najbliższa rodzina, która została pominięta w testamencie, ma prawo to zachowku.
Zachowek jest to roszczenie pieniężne, przysługujące określonym osobom najbliższym dla spadkodawcy, które zostały pominięte w testamencie. Zachowek zabezpieczenia więcej interes majątkowy najbliższych członków rodziny spadkodawcy, które mogą otrzymać ½ albo ¾ tego, co otrzymałyby, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu. Jeśli jednak spadkodawca chce nie tylko pominąć w testamencie swoje osoby najbliższe ale również pozbawić je prawa do zachowku, to wówczas może je wydziedziczyć. Wydziedziczenie polega zatem na formalnym pozbawieniu przez spadkodawcę osób najbliższych prawa do zachowku. Wydziedziczenie może dotyczyć małżonka spadkodawcy, rodziców spadkodawcy albo potomków spadkodawcy, tj. jego dzieci, wnuków lub prawnuków.
Jeśli chcesz się dowiedzieć więcej na temat zachowku, przeczytaj artykuł „Kiedy i komu przysługuje zachowek?”.
Na jakiej podstawie można kogoś wydziedziczyć?
Należy pamiętać, że wydziedziczenie nie może nastąpić z jakiejkolwiek przyczyny. Przepisy wprost wskazują bowiem, jakie są podstawy wydziedziczenia. Wydziedziczenie może nastąpić zatem wyłącznie w przypadku zaistnienia jednej z trzech wskazanych poniżej przyczyn:
- Uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Przykładem takiego postępowania może być alkoholizm członka rodziny, narkomania, prowadzenie przestępczego trybu życia, znęcanie się nad osobami bliskimi. Co więcej, zachowanie takie musi być długotrwałe i wielokrotne, aby zostało uznane za „uporczywe”.
- Uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Chodzi tutaj o popełnienie na szkodę spadkodawcy takich przestępstw jak przede wszystkim zabójstwo, nieumyślne spowodowanie śmierci, spowodowanie ciężkiego, średniego lub lekkiego uszczerbku na zdrowiu, bezprawne pozbawienie wolności, groźba karalna, czy uporczywe nękanie.
- Uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Przykładami takiego zachowania jest niewywiązywanie się przez osobę najbliższą z obowiązku alimentacyjnego względem spadkodawcy, nieudzielanie spadkodawcy opieki i wsparcia, brak pomocy w chorobie itp. Zachowanie takie musi być wielokrotne i długotrwałe, aby uznać, że jest ono „uporczywe”.
- Wydziedziczenie na innej podstawie niż jedna ze wskazanych powyżej, nie wywoła zamierzonych skutków, tj. osoba najbliższa dla spadkodawcy będzie mogła domagać się zachowku. Przykładowo, jeśli rodzic wydziedziczył w testamencie swoje dziecko, wskazując jako podstawę wydziedziczenia okoliczność, że dziecko nie podjęło w ogóle studiów wbrew woli spadkodawcy, to nie jest to wystarczająca podstawa do skutecznego wydziedziczenia (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21.12.2012r., sygn. akt I ACa 911/12).
Jak dokonać wydziedziczenia?
Aby wydziedziczyć członka rodziny, przede wszystkim trzeba sporządzić testament i w jego treści umieścić oświadczenie o wydziedziczeniu. Wydziedziczenie nie może nastąpić w inny sposób, zwłaszcza w jakiejś innej formie niż testament, gdyż wówczas będzie ono nieważne.
Aby wydziedziczenie było ważne i skuteczne, spadkodawca w testamencie musi umieścić jednoznaczne, bezwarunkowe i bezterminowe oświadczenie, że wydziedzicza konkretną osobę. Bezwzględnie konieczne jest dokładne wskazanie osoby, która zostaje wydziedziczona, aby nie było żadnych wątpliwości w tym zakresie. Oprócz tego w testamencie spadkodawca musi wskazać przyczynę wydziedziczenia, a więc najlepiej, jeżeli oświadczenie o wydziedziczeniu zostanie w miarę szeroko uzasadnione. Pominięcie przyczyny wydziedziczenia spowoduje, że wydziedziczenie będzie bezskuteczne.
Kiedy wydziedziczenie jest niemożliwe?
Jak wskazano powyżej, wydziedziczenie może nastąpić jedynie w przypadku zaistnienia określonych przyczyn. Jeśli więc żadna z określonych przez przepisy przyczyn nie zaistniała, to wydziedziczenie nie jest możliwe. Ponadto spadkodawca nie może wydziedziczyć członka rodziny, jeśli mu przebaczył. Aby mówić o przebaczeniu skutecznym, tj. takim, które uniemożliwia wydziedziczenie, spadkodawca musi mieć świadomość istnienia po stronie członka rodziny przyczyny do wydziedziczenia oraz musi dokonać przebaczenia z dostatecznym rozeznaniem.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Opole