Darowizna jest bardzo rozpowszechnioną formą przekazywania składników majątkowych (środki pieniężne, ruchomości, nieruchomości) między najbliższymi członkami rodziny. Ustawodawca uznał, że osoba, która otrzymała darowiznę, powinna wykazać wdzięczność względem swojego darczyńcy. W związku z tym w pewnych sytuacja możliwe jest odwołanie darowizny przez darczyńcę.
Co to jest darowizna?
Darowizna jest umową, na podstawie której jedna strona (darczyńca) nieodpłatnie przekazuje drugiej stronie (obdarowanemu) określone prawa majątkowe, na przykład pieniądze, rzeczy ruchome, czy nieruchomości. Co istotne, za darowiznę w pewnych przypadkach może być także uznane zwolnienie dłużnika z długu – w takim przypadku obdarowany może być zobowiązany do zapłaty podatku. Zgodnie z przepisami, oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego, jednakże jeśli darowizna została dokona w zwykłej formie pisemnej albo nawet ustnej, to jest ona ważna, jeśli przedmiot darowizny został wydany obdarowanemu przez darczyńcę. Wyjątkiem jest tutaj przede wszystkim darowizna nieruchomości, względnie udziału w nieruchomości – musi być ona dokonana zawsze w formie aktu notarialnego.
Kiedy można odwołać darowiznę?
Odwołanie darowizny może nastąpić przede wszystkim z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego. Rażąca niewdzięczność obdarowanego może polegać zarówno na działaniu, jak i na zaniechaniu. Rażąca niewdzięczność ma odnosić się do samego darczyńcy, natomiast dopuszcza się możliwość odwołania darowizny również w sytuacji, jeśli naganne zachowanie skierowane jest bezpośrednio przeciwko osobie bliskiej darczyńcy, ale dotyka ono jednocześnie odczuć samego darczyńcy.
Z rażącą niewdzięcznością mamy do czynienia na przykład wtedy, gdy obdarowany przejawia agresję względem darczyńcy, w tym nawet tylko słowną, dopuszcza się przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, czci, nietykalności lub mieniu darczyńcy, umyślnie narusza obowiązki wynikające ze stosunków rodzinnych, które łączą go z darczyńcą, nie interesuje się darczyńcą i odmawia mu jakiejkolwiek pomocy i opieki. Są to oczywiście tylko przykłady, gdyż każdy przypadek sąd rozpatruje indywidualnie i nie ma tutaj mowy o jakimkolwiek automatyzmie. Zwykłe konflikty rodzinne nie stanowią wystarczającej podstawy odwołania darowizny.
Zachowanie obdarowanego, będące podstawą odwołania darowizny, dotyczyć ma okresu po dokonaniu darowizny. Niepoprawne zachowanie obdarowanego, które miało miejsce wcześniej (tj. przed zawarciem umowy darowizny), nie może stanowić podstawy odwołania darowizny, nawet jeśli jest ono rażące.
Odwołanie darowizny z powodu złej sytuacji darczyńcy
Niezależnie od powyższego, odwołanie darowizny może nastąpić jeszcze przed jej wykonaniem, jeśli po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ istotnemu pogorszeniu i wykonanie darowizny wiązałoby się z uszczerbkiem dla jego własnej sytuacji albo dla sytuacji osób, względem których darczyńca zobowiązany jest do świadczeń alimentacyjnych. Sytuacje takiej należą jednak do rzadkości, ponieważ wykonanie darowizny (tj. wydanie przedmiotu darowizny) z reguły następuje tego samego dnia, w którym zawarta została umowa darowizny.
Jeśli darczyńca popadłby w niedostatek już po wykonaniu darowizny, a brak jest podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, to wówczas darczyńca może żądać dostarczania mu przez obdarowanego środków koniecznych do utrzymania. W takiej jednak sytuacji, obdarowany może zwolnić się z tego obowiązku poprzez zwrócenie darczyńcy wartości wzbogacenia.
Kiedy nie można odwołać darowizny?
Pomimo dopuszczenia się przez obdarowanego rażącej niewdzięczności, darczyńca nie może odwołać darowizny, jeśli przebaczył on obdarowanemu. Przebaczenie powoduje wygaśnięcie uprawnienia darczyńcy do odwołania darowizny. Warunkiem skuteczności przebaczenia jest świadomość darczyńcy niegodnego zachowania (wszystkich jego okoliczności) obdarowanego oraz swobodna wola puszczenia tego zachowania w niepamięć.
W jakiej formie należy odwołać darowiznę?
Odwołanie darowizny następuje poprzez złożenie obdarowanemu pisemnego oświadczenia w tym zakresie. Forma pisemna jest wystarczająca nawet w przypadku, gdy sama umowa darowizny została zawarta w formie aktu notarialnego (która wymagana jest zawsze przy darowiźnie nieruchomości).
Czy na odwołanie darowizny jest jakiś termin?
Darowizna nie może być odwołana w każdym czasie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami może to nastąpić tylko w terminie roku liczonego od dnia, w którym uprawniony do odwołania darowizny dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Decydujący jest zatem moment dowiedzenia się przez darczyńcę o rażącej niewdzięczności obdarowanego, co oznacza, że odwołanie może nastąpić nawet jeśli od dokonania darowizny upłynął już rok.
Jak odzyskać darowiznę?
Złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny nie powoduje automatycznie, że darczyńca z powrotem staje się właścicielem darowanego przedmiotu. Pomimo odwołania darowizny własność darowanego przedmiotu nie przechodzi ponownie na darczyńcę. W takim przypadku po stronie obdarowanego powstaje tylko obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny. W takiej sytuacji najczęściej obdarowany nie będzie chciał zwrócić darowanego przedmiotu i konieczne będzie sądowe dochodzenia roszczenia przed darczyńcę.
Jeśli chcesz się dowiedzieć, kiedy darowizna zwolniona jest z podatku, to przeczytaj artykuł: „Podatek od darowizny”.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Opole