Każda osoba w momencie ukończenia osiemnastego roku życia nabywa pełną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że osoba taka może samodzielnie, na własny rachunek i we własnym imieniu skutecznie zawierać wszelkie umowy, które powodują nabycie różnego rodzaju praw albo zaciągnięcie zobowiązań. Ubezwłasnowolnienie stanowi całkowite albo częściowe pozbawienie osoby fizycznej wskazanej powyżej zdolności do czynności prawnych.
Z niniejszego artykułu dowiesz się, co to jest ubezwłasnowolnienie, na czym polega ubezwłasnowolnienie całkowite, a na czym ubezwłasnowolnienie częściowe, jakie są jego skutki, jakie istnieją podstawy ubezwłasnowolnienia osoby oraz jak wygląda postępowanie w sprawie ubezwłasnowolnienia, a także czy można je cofnąć. Zapraszam do lektury.
Co to jest ubezwłasnowolnienie?
Ubezwłasnowolnienie immanentnie związane jest ze zdolnością do czynności prawnych. W jednym przypadku częściowo, a w drugim całkowicie pozbawia człowieka możliwości samodzielnego działania na gruncie stosunków cywilnoprawnych, dlatego ubezwłasnowolnienie stanowi całkowite albo częściowe pozbawienie człowieka zdolności do czynności prawnych. W związku z tym osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może skutecznie dokonać żadnej czynności prawnej, w szczególności zawrzeć umowy.
Kogo można ubezwłasnowolnić?
Odpowiedź na pytanie kogo można ubezwłasnowolnić, uzależniona jest od wieku osoby, która miałaby zostać ubezwłasnowolniona. Jak wskazano powyżej, ubezwłasnowolnienie stanowi pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych. Osoba fizyczna do ukończenia trzynastego roku życia nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych, natomiast między ukończeniem trzynastego a osiemnastego roku życia osoba fizyczna ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
Mając na uwadze powyższe, ubezwłasnowolnić można jedynie osobę fizyczną (a więc człowieka), która ukończyła trzynasty rok życia, gdyż poniżej tego wieku osoba fizyczna i tak nie ma zdolności do czynności prawnych, w związku z tym jej ubezwłasnowolnienie mija się z celem.
Wobec osoby, która ukończyła trzynasty rok życia można orzec ubezwłasnowolnienie całkowite, natomiast wobec osoby pełnoletniej może być orzeczone zarówno ubezwłasnowolnienie całkowite, jak i ubezwłasnowolnienie częściowe, w zależności od istniejących w tym zakresie okoliczności i podstaw.
Ubezwłasnowolnienie całkowite a ubezwłasnowolnienie częściowe
Między ubezwłasnowolnieniem całkowitym a ubezwłasnowolnieniem częściowym istnieją istotne różnice, jeśli chodzi przede wszystkim o podstawy jego oraz skutki.
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, osoba fizyczna, która ukończyła trzynaście lat, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Zatem w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie sąd bada, czy osoba fizyczna jest w stanie kierować świadomie swym postępowaniem, a jeśli nie, to czy jest to skutkiem jednego z ww. zaburzeń. Dla osoby fizycznej, która zostanie ubezwłasnowolniona, sąd ustanawia opiekuna, chyba że osoba ubezwłasnowolniona pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską (a więc, gdy nie ukończyła ona osiemnastego roku życia).
Jeśli zaś chodzi o ubezwłasnowolnienie częściowe, to zgodnie z obowiązującymi przepisami kodeksu cywilnego, może być ono orzeczone wobec osoby pełnoletniej, jeśli z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, stan tej osoby wprawdzie nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, sąd ustanawia kuratora.
Ubezwłasnowolnienie całkowite i jego skutki
W związku z tym, że osoba ubezwłasnowolniona całkowicie traci zdolność do czynności prawnych, to osoba taka samodzielnie, tj. we własnym imieniu i na swoją rzecz, nie może zawrzeć skutecznie żadnej umowy. W takiej sytuacji prawa majątkowe osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie reprezentuje ustanowiony przez sąd opiekun prawny, który we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku ubezwłasnowolnionego, zobowiązany jest jednak uzyskiwać zgodę sądu opiekuńczego.
Nie jest zatem tak, że opiekun prawny może zrobić wszystko z majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Na sprzedaż składników majątkowych o znacznej wartości (np. samochodu, mieszkania, udział w nieruchomości), czy dysponowanie znacznymi kwotami pieniężnymi każdorazowo potrzebna będzie uprzednia zgoda sądu opiekuńczego.
Oprócz konieczności posiadania opiekuna prawnego, osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może np. zawrzeć związku małżeńskiego albo być prokurentem. Jeżeli osoba ubezwłasnowolniona całkowicie pozostaje w związku małżeńskim, to skutkiem jej ubezwłasnowolnienia jest powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Ponadto osoba ubezwłasnowolniona całkowicie albo częściowo nie ma czynnego prawa wyborczego, jak również nie może wykonywać niektórych zawodów.
Ubezwłasnowolnienie częściowe i jego skutki
Jeśli chodzi o ubezwłasnowolnienie częściowe, to orzeczenie sądu powinno wskazywać w prowadzeniu jakich konkretnie spraw potrzebna jest pomoc ubezwłasnowolnionemu. Generalnie przy ubezwłasnowolnieniu częściowym, osoba ubezwłasnowolniona może samodzielnie dokonywać czynności związanych z umowami powszechnie zawieranymi w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Może też samodzielnie zarządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej.
Jak ubezwłasnowolnić osobę?
Aby ubezwłasnowolnić osobę, należy złożyć odpowiedni wniosek w tym zakresie do sądu. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie należy do właściwości sądów okręgowych, orzekających w składzie trzech sędziów zawodowych, właściwych dla miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć małżonek osoby, której wniosek dotyczy, jej krewni w linii prostej (tj. rodzic, dziadek, syn, wnuk) oraz rodzeństwo, a nadto prokurator albo przedstawiciel ustawowy danej osoby. Wniosek o ubezwłasnowolnienie podlega opłacie stałej w wysokości 100 zł.
W zależności od indywidualnych okoliczności danego przypadku, sąd zasięga opinii lekarza psychiatry, neurologa albo psychologa, których zadaniem jest ustalenie, czy u danej osoby występuje choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychicznego oraz jaki jest ich wpływ na zakres zdolności tej osoby.
Czy można cofnąć ubezwłasnowolnienie?
Uchylenie ubezwłasnowolnienia jest możliwe w każdym czasie, jeśli sąd uzna, że ustały przyczyny, wskutek których ubezwłasnowolnienie orzeczono. Wniosek o uchylenie ubezwłasnowolnienia mogą złożyć te same osoby, które mogą wnioskować o ubezwłasnowolnienie, jak również sam ubezwłasnowolniony.
Sąd nie jest jednak związany wnioskiem w tym zakresie, gdyż wszystko zależy od treści opinii biegłego, więc przykładowo pomimo wniosku o uchylenie ubezwłasnowolnienia, sąd może orzec o zamianie ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe.
Radca prawny Nina Wolska
Kancelaria Prawna Proximo