Choć świadomość prawna społeczeństwa ciągle wzrasta, to jednak sporządzanie testamentów w Polsce wciąż należy do rzadkości. Jak wynika bowiem z badań, tylko kilkanaście procent Polaków powyżej 50. roku życia sporządziła testament. Część z tych osób decyduje się na tzw. testament własnoręczny (holograficzny), tj. sporządzony osobiście na piśmie i podpisany przez spadkodawcę.
Oprócz niego do wyboru jest jeszcze testament notarialny oraz testament allograficzny (spadkodawca składania swoje oświadczenie ustnie w obecności dwóch świadków przed wójtem, starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego).
Jak zatem sporządzić testament własnoręczny, tak żeby był ważny i spełniał formalne wymogi prawne?
Jakie warunki formalne powinien spełniać własnoręczny zwykły testament pisemny?
W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że testament może sporządzić osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, a więc osoba, która ukończyła 18 lat i nie została ubezwłasnowolniona całkowicie albo częściowo. Ponadto pełną zdolność do czynności prawnych posiada osoba, która ukończyła 16 lat i zawarła związek małżeński, więc taka osoba również może sporządzić testament.
Aby testament pisemny był ważny, musi być w całości napisany ręcznie, podpisany przez spadkodawcę i opatrzony datą. Przy czym wpisanie daty nie jest konieczne, jeśli nie ma wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu, jak i co do wzajemnego stosunku kilku testamentów (jeśli spadkodawca sporządził co najmniej dwa testamenty).
Nieważny będzie testament napisany na maszynie albo na komputerze i wydrukowany, nawet jeśli zostanie następnie podpisany przez spadkodawcę. Warunkiem ważności testamentu pisemnego jest bowiem napisanie go od początku do końca odręcznie. Ma to istotne znaczenie w przypadku kwestionowania przez kogoś ważności testamentu pisemnego – wówczas biegły grafolog będzie w stanie stwierdzić czy testament został sporządzony przez osobę, która się pod nim podpisała.
Jak sporządzić testament?
Jeśli chodzi o samą treść testamentu, to nie musi ona mieć żadnej oficjalnej formy. W dokumencie nie musi nawet być zawarte słowo „testament” – wystarczy, że z jego treści będzie jednoznacznie wynikało, że zawiera on rozrządzenia autora testamentu (tj. testatora) na wypadek jego śmierci. W szczególności z treści testamentu powinno jasno wynikać, kto ma dziedziczyć majątek po śmierci spadkodawcy i ewentualnie w jakiej części.
Wzór testamentu
Treść testamentu może zatem brzmień następująco: „chcę, aby moim jedynym spadkobiercą był mój syn ….”. W przypadku, gdy w skład majątku spadkodawcy wchodzi na przykład głównie mieszkanie i w testamencie spadkodawca umieści oświadczenie, że mieszkanie to w całości zapisuje określonej osobie, to osobę taką uznaje się za spadkobiercę powołanego do całego spadku.
Ponadto w testamencie spadkodawca może zawrzeć zapis, tj. zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Może też w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (tzw. polecenie).
Zakaz testamentu wspólnego
Niezależnie od powyższego, nie można zapomnieć, że testament może zawierać rozrządzenia wyłącznie jednego spadkodawcy. Jeśli więc na przykład małżonkowie są współwłaścicielami mieszkania, to aby zapisać to mieszkanie określonej osobie w testamencie, nie mogą napisać jednego, wspólnego testamentu i oboje się pod nim podpisać. Każdy z małżonków oddzielnie musi sporządzić swój własny testament, w którym rozrządzi przysługujący mu udział we współwłasności. Sporządzenie testamentu wspólnego spowoduje, że będzie on nieważny, a więc mocy prawnej nie będzie mieć żadne z rozrządzeń zawartych w testamencie wspólnym.
Jak odwołać albo zmienić własnoręczny testament zwykły?
Testament sporządzony ręcznie (testament holograficzny) można w każdej chwili odwołać lub zmienić co do zasady w taki sam sposób, w jaki został on sporządzony. Można więc sporządzić nowy testament własnoręczny i zaznaczyć w nim, że poprzedni testament ulega odwołaniu albo po prostu zniszczyć poprzedni testament. Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
Warto sporządzić przynajmniej testament własnoręczny
Każdy, kto posiada majątek, powinien za życia (i to niekoniecznie dopiero w wieku emerytalnym) rozważyć uregulowanie kwestii przekazania swojego majątku na wypadek śmierci. Brak testamentu chociażby własnoręcznego (tzw. testament holograficzny), skutkuje dziedziczeniem spadku wg obowiązujących przepisów. Dlatego, jeśli określonej osobie chcemy przekazać po śmierci cały majątek albo jego znaczną część bądź też nie chcemy, aby określony członek rodziny po nas dziedziczył (a więc chcemy go wydziedziczyć), to sporządzenie testamentu jego bezwzględnie konieczne.
Ponadto brak testamentu może doprowadzić do skłócenia spadkobierców podczas podziału majątku spadkowego. Warto więc zapobiec tego typu sytuacjom i uregulować zasady dziedziczenia jeszcze za życia. W tym zakresie rozsądnym rozwiązaniem jest skorzystanie również z pomocy kancelarii prawnej specjalizującej się w prawie spadkowym, która podpowie co i jak należy uregulować.
Radca prawny
Nina Wolska